W obliczu globalnych wyzwań związanych z dekarbonizacją gospodarki, zapewnieniem stabilnych dostaw energii oraz zwiększeniem suwerenności energetycznej, technologia małych reaktorów modułowych (SMR) zyskuje na znaczeniu. W Europie, po dekadzie intensywnych inwestycji w odnawialne źródła energii (OZE), obserwuje się dynamiczny zwrot w kierunku energetyki jądrowej. Nowoczesne SMR-y mogą stanowić uzupełnienie systemów energetycznych, które coraz bardziej opierają się na zmiennych źródłach odnawialnych, a jednocześnie spełniają cele klimatyczne Unii Europejskiej.
Małe reaktory modułowe różnią się od tradycyjnych elektrowni jądrowych przede wszystkim skalą – ich moc wynosi zwykle od 5 do 300 MW, podczas gdy standardowe reaktory osiągają moc rzędu 1000 MW. Taka mniejsza skala umożliwia produkcję jednostek w fabrykach, co skraca czas budowy i obniża koszty inwestycji. SMR-y mogą być instalowane w nowych lokalizacjach, np. w pobliżu zakładów przemysłowych lub w obszarach, gdzie tradycyjne elektrownie byłyby niepraktyczne, a ich elastyczność sprawia, że są idealnym uzupełnieniem systemów opartych na OZE, które charakteryzują się zmiennością produkcji energii. Z punktu widzenia środowiskowego, podobnie jak inne technologie jądrowe, SMR-y nie emitują gazów cieplarnianych przy produkcji energii, co czyni je atrakcyjnym narzędziem w walce ze zmianami klimatycznymi. Dodatkowo, możliwość produkcji energii zarówno elektrycznej, jak i cieplnej przyczynia się do poprawy efektywności energetycznej oraz wspiera rozwój niskoemisyjnej reindustrializacji Europy.
Unia Europejska, zainspirowana niedawnymi kryzysami energetycznymi i wyzwaniami geopolitycznymi, postanowiła zrewidować swoje podejście do energetyki jądrowej. Po latach preferowania OZE, Komisja Europejska i państwa członkowskie zaczynają dostrzegać potencjał SMR jako narzędzia umożliwiającego stabilizację sieci elektroenergetycznej oraz dywersyfikację miksu energetycznego. W ramach strategii dążącej do osiągnięcia 90% redukcji emisji w stosunku do poziomów z 1990 roku do roku 2040, Komisja Europejska deklaruje wsparcie dla niskoemisyjnych technologii, wśród których SMR-y mają odgrywać istotną rolę. W lutym 2024 r. Komisja Europejska rozpoczęła publiczny dialog, w którym zapowiadała powołanie sojuszu przemysłowego na rzecz SMR. Celem tego sojuszu jest ułatwienie współpracy między firmami, instytucjami badawczymi oraz regulatorami, a także stworzenie korzystnych warunków finansowych i regulacyjnych dla inwestycji w tę technologię.
W Polsce również rośnie zainteresowanie technologią SMR. Ministerstwo Przemysłu zapowiedziało opracowanie mapy drogowej, która ma stanowić zbiór wytycznych oraz dobrych praktyk dla potencjalnych inwestorów. Chociaż komercyjnie działających SMR-ów jeszcze nie ma na świecie, polski rząd postrzega tę technologię jako element przyszłościowej strategii energetycznej, która może przyczynić się do zmniejszenia zależności od tradycyjnych źródeł energii oraz do rozwoju nowoczesnego sektora energetyki jądrowej. Na poziomie krajowym planowane są pierwsze projekty z udziałem takich spółek jak Orlen, Synthos, KGHM czy CIECH, które mają postawić pierwsze jednostki SMR już w okolicach roku 2030. Włączenie tej technologii w nowelizację Polityki Energetycznej Polski do 2040 r. świadczy o rosnącym zaufaniu do SMR-ów jako narzędzia transformacji energetycznej.
W ramach unijnego sojuszu przemysłowego na rzecz SMR, wyłoniono już szereg projektów, które mają wspierać rozwój tej technologii. Przykładem może być projekt NUWARD, realizowany przez francuską spółkę EDF, który otrzymał wsparcie rządowe i jest obecnie na etapie certyfikacji. Podobne inicjatywy prowadzone są w Belgii, Danii, Szwecji oraz Finlandii. Projekty te, choć na różnych etapach rozwoju, mają wspólny cel – szybkie wdrożenie SMR w systemach energetycznych UE, co pozwoli na zwiększenie stabilności dostaw energii i osiągnięcie celów klimatycznych. Warto również wspomnieć o działaniach podejmowanych przez Europejski Sojusz Przemysłowy na rzecz SMR, który niedawno zakwalifikował dziewięć technologii do dalszych prac. W ramach sojuszu powstaną grupy robocze, które będą oceniać pełną zgodność projektów z określonymi kryteriami, takimi jak tworzenie miejsc pracy, wsparcie dla niezależności energetycznej UE oraz zastosowanie europejskiego łańcucha dostaw. Tego rodzaju inicjatywy podkreślają strategiczne znaczenie SMR dla przyszłości energetyki europejskie.
Na Górnym Śląsku, regionie o bogatej tradycji przemysłowej i dużym zapotrzebowaniu na energię, SMR-y mogą stać się kluczowym elementem transformacji energetycznej. Dzięki możliwości produkcji nie tylko energii elektrycznej, ale także ciepła, małe reaktory modułowe mogą wspierać lokalne systemy ciepłownicze, które zasilały dotychczas tradycyjne, węglowe elektrownie. Stabilne i niezależne źródło energii elektrycznej z SMR-ów umożliwiłoby zaspokojenie wysokich potrzeb energetycznych przemysłu oraz infrastruktury miejskiej, natomiast odzysk ciepła z procesu wytwarzania energii mógłby zostać wykorzystany do ogrzewania budynków mieszkalnych i przemysłowych. W efekcie region mógłby znacząco ograniczyć emisję szkodliwych substancji, przyspieszyć proces dekarbonizacji i zwiększyć efektywność wykorzystania dostępnych zasobów. Dodatkowo, integracja nowoczesnych technologii jądrowych z istniejącymi sieciami ciepłowniczymi stanowiłaby ważny krok w kierunku rewitalizacji gospodarczej Górnego Śląska, oferując jednocześnie perspektywy rozwoju nowych miejsc pracy oraz wzrostu inwestycji w nowoczesną infrastrukturę energetyczną. Taki model wykorzystania SMR-ów mógłby być przykładem synergii między produkcją energii elektrycznej a ciepłownictwem, dostosowując się do specyfiki regionu i przyczyniając się do jego zrównoważonego rozwoju.
